Thách thức với nỗ lực sơ tán trong các vụ cháy chung cư

Việc gần 280 người mất tích, không kịp sơ tán trong vụ cháy chung cư Hong Kong cho thấy nỗ lực thoát hiểm từ các tòa nhà cao tầng luôn đối mặt nhiều thách thức.

Chính quyền Hong Kong hôm nay ghi nhận ít nhất 55 người thiệt mạng, hàng chục người bị thương và 279 người mất tích sau vụ cháy cụm chung cư ở khu Wang Fuk Court, quận Đại Bộ, ngày 26/11.

Mặc dù hơn 900 người được cho là đã sơ tán, trong thời gian xử lý đám cháy, giới chức Hong Kong thừa nhận họ chưa rõ bao nhiêu cư dân còn mắc kẹt bên trong các tòa chung cư. Thảm kịch, nhiều khả năng do lửa lan từ tòa nhà này sang tòa nhà khác qua hệ thống giàn giáo tre, đã làm bật lên những thách thức trong việc sơ tán các công trình cao tầng khi tình huống khẩn cấp xảy ra.

Việc sơ tán các tòa nhà không xảy ra mỗi ngày nhưng không phải là hiếm gặp. Khi có trường hợp khẩn cấp, nếu không sơ tán kịp thời, hậu quả thường rất nghiêm trọng. Mức độ rủi ro cao nhất thường là ở các tòa chung cư vào ban đêm, như vụ chung cư Wang Fuk Court, hay tháp văn phòng vào ban ngày, thời điểm mật độ người đông đúc.

Cư dân đứng nhìn đám cháy tại các tòa chung cư thuộc khu Wang Fuk Court, Hong Kong, tối 26/11. Ảnh: Reuters

Vụ khủng bố Trung tâm Thương mại Thế giới Mỹ năm 2001 hay vụ hỏa hoạn Tháp Grenfell ở Anh năm 2017 là những ví dụ điển hình về việc thất bại trong nỗ lực sơ tán sẽ dẫn đến hậu quả lớn như thế nào.

Một khi đám cháy bùng lên, việc đưa hàng nghìn người thoát hiểm an toàn bằng cầu thang bộ qua hàng chục tầng trở thành cuộc chạy đua với thời gian.

Nhưng điều gì thực sự khiến việc sơ tán một tòa nhà cao tầng trở nên khó khăn đến vậy? Thách thức không chỉ đơn thuần nằm ở việc "đưa mọi người ra ngoài" mà còn phụ thuộc vào hành vi của con người khi đứng trước áp lực sống còn hay đặc điểm từng công trình.

Rào cản lớn nhất đơn giản là khoảng cách từ các tầng cao xuống mặt đất. Cầu thang bộ là lối thoát hiểm đáng tin cậy duy nhất trong hầu hết các vụ cháy, nhưng việc đi xuống cầu thang trong các cuộc sơ tán thực tế chậm hơn nhiều so với hầu hết mọi người nghĩ. Trong điều kiện có kiểm soát hoặc diễn tập, mọi người di chuyển xuống với tốc độ khoảng 0,4 - 0,7 mét mỗi giây. Nhưng trong trường hợp khẩn cấp thực sự, đặc biệt là những vụ cháy, tốc độ có thể giảm mạnh.

Trong vụ máy bay lao vào tòa nhà Trung tâm Thương mại Thế giới ở New York ngày 11/9/2001, tốc đi di chuyển được ghi nhận của những người sống sót là chưa đến 0,3 m/s. Tốc độ càng giảm với các tòa nhà chọc trời, nơi quãng đường phải đi thang bộ rất dài.

Việc đi bộ kéo dài sẽ khiến người ta thấm mệt, làm giảm đáng kể tốc độ đi xuống. Hàng loạt cuộc khảo sát được thực hiện sau những sự cố xác nhận rằng đại đa số người sơ tán khỏi các tòa nhà cao tầng phải dừng lại nghỉ ít nhất một lần.

Trong vụ cháy một tòa nhà cao tầng ở Thượng Hải năm 2010, gần 50% số người sống sót là người cao tuổi nói rằng họ không thể giữ tốc độ suốt quá trình sơ tán. Đặc biệt, khi dòng người từ nhiều tầng nhập vào một trục cầu thang duy nhất, tình trạng tắc nghẽn rất dễ xảy ra.

Tầm nhìn cũng ảnh hưởng lớn tới tốc độ sơ tán. Các nghiên cứu thực nghiệm cho thấy khi khói làm giảm tầm nhìn trong các sự cố thực tế, việc di chuyển có thể chậm hơn nữa do mọi người có xu hướng do dự, phán đoán sai bước chân hoặc vô thức điều chỉnh tốc độ của họ.

Theo giới chuyên gia, cách phản ứng của con người là một nguyên nhân lớn khác gây ra chậm trễ trong các cuộc sơ tán nhà cao tầng. Mọi người hiếm khi hành động ngay lập tức khi chuông báo cháy vang lên. Họ thường dò la, xác nhận thông tin, kiểm tra tình hình, thu thập đồ đạc hoặc liên lạc với người thân trước khi hành động.

Các nghiên cứu về nỗ lực sơ tán khỏi Trung tâm Thương mại Thế giới Mỹ cho thấy mọi người càng thấy nhiều dấu hiệu như khói, rung lắc, tiếng động, họ càng muốn tìm kiếm thêm thông tin trước khi di chuyển, làm tăng mức độ chậm trễ.

Trong các tòa chung cư, nhiều gia đình, hàng xóm và nhóm bạn bè thường cố gắng sơ tán cùng nhau. Các nhóm như vậy chiếm không gian lớn hơn hoặc có xu hướng tụ lại thành những đám đông, làm giảm lưu lượng di chuyển tổng thể trong cầu thang bộ.

Theo các nghiên cứu, một nhóm di chuyển theo đội hình "rắn", người nọ nối đuôi người kia, thường có tốc độ sơ tán nhanh nhất, chiếm ít không gian hơn và cho phép người khác vượt qua dễ dàng, tránh ùn tắc cục bộ.

Khi các tòa chung cư được xây ngày càng cao hơn và dân số già đi, giả định cũ rằng "mọi người đều có thể leo cầu thang bộ" trở nên không còn chính xác nữa. Việc sơ tán toàn bộ tòa nhà có thể mất quá nhiều thời gian và đối với nhiều cư dân, như người lớn tuổi, người bị hạn chế khả năng di chuyển, việc đi xuống cầu thang dài đôi khi là điều bất khả thi.

Yếu tố trên là lý do nhiều quốc gia đã chuyển từ sơ tán bằng cầu thang bộ sang sử dụng tầng lánh nạn. Đây là những tầng nằm trong công trình, được bảo vệ khỏi lửa và khói, đóng vai trò như điểm tập kết an toàn.

Việc bố trí các tầng lánh nạn ở chung cư cao tầng có thể giảm bớt điểm nghẽn và ngăn tình trạng xếp hàng dài chờ đợi trong cầu thang bộ. Chúng cung cấp cho mọi người một nơi an toàn để nghỉ ngơi, chuyển sang cầu thang có tầm nhìn tốt hơn hoặc chờ đợi lính cứu hỏa. Về cơ bản, chúng giúp việc quản lý sơ tán trong các tòa nhà cao tầng, nơi việc đi xuống liên tục là không thể, trở nên dễ dàng hơn.

Đám cháy cụm chung cư Wang Fuk Court, Hong Kong, được khống chế vào ngày 27/11. Ảnh: Reuters

Cùng với tầng lánh nạn là các thang máy sơ tán. Đây là những chiếc thang chuyên dụng khi xảy ra hỏa hoạn, có nguồn điện dự phòng với các trục được điều áp, sảnh được bảo vệ và nguồn điện dự phòng. Các cuộc sơ tán hiệu quả nhất thường kết hợp sử dụng cả thang bộ và thang máy với tỷ lệ được điều chỉnh theo chiều cao, mật độ và đặc điểm dân số của tòa nhà.

Bài học rút ra là việc sơ tán nhà cao tầng không thể chỉ dựa vào một công cụ duy nhất. Cầu thang bộ, tầng lánh nạn và thang máy sơ tán chuyên dụng đều nên được đưa vào để đảm bảo an toàn cho người dân, theo giới chuyên gia.

Vũ Hoàng (Theo Conversation, AFP, Reuters)