Thách thức với kế hoạch hòa bình Gaza của ông Trump

Giải giáp Hamas và xây dựng lực lượng quốc tế giám sát an ninh Gaza là hai thách thức lớn nhất với kế hoạch hòa bình của ông Trump được LHQ thông qua.

Hội đồng Bảo an Liên Hợp Quốc hôm 17/11 bỏ phiếu thông qua nghị quyết ủng hộ kế hoạch của Tổng thống Donald Trump nhằm chấm dứt xung đột ở Gaza. Đây được coi là bước tiến lớn nhất của cộng đồng quốc tế trong nỗ lực vãn hồi hòa bình cho Dải Gaza, vùng đất với khoảng 2 triệu dân đã gần như bị phá hủy hoàn toàn sau hơn hai năm chiến sự.

Nội dung nghị quyết cho biết các quốc gia thành viên LHQ có thể tham gia Hội đồng Hòa bình Gaza do ông Trump làm chủ tịch. Đây được hình dung là một cơ quan chuyển tiếp sẽ giám sát việc tái thiết và phục hồi kinh tế cho dải đất. Về mặt an ninh, nghị quyết ủy quyền cho Lực lượng Ổn định Quốc tế (ISF) đảm bảo quá trình giải giáp Gaza, trong đó có việc loại bỏ vũ khí và phá hủy hạ tầng quân sự.

Các quân nhân và quan chức Mỹ theo dõi màn hình hiển thị hình ảnh Dải Gaza tại Trung tâm Điều phối Dân sự - Quân sự mới tại Kiryat Gat, Israel, hôm 17/11. Ảnh: AP

Việc Hội đồng Bảo an thông qua kế hoạch đã giúp Washington có thêm thời gian quý báu để tập hợp thành viên cho ISF, xây dựng kế hoạch hành động chi tiết cùng một mốc thời gian thực tế cho việc giải giáp vũ trang của Hamas, phát triển nhóm "chuyên gia kỹ trị" người Palestine sẽ quản lý khu vực và huy động hàng chục tỷ USD nhằm tái thiết dải đất. Tuy nhiên, tất cả đều là những nhiệm vụ không dễ dàng.

Mỹ đã điều hàng trăm binh sĩ, một nhóm quan chức đến Israel để vạch ra lộ trình phía trước cho Gaza và, có lẽ xa hơn, cho nỗ lực giải quyết toàn bộ cuộc xung đột Israel - Palestine. Câu hỏi đặt ra lúc này là liệu Tổng thống Trump và chính quyền của ông có đủ khả năng cũng như lòng kiên trì để hiện thực hóa kế hoạch đó đến cùng hay không.

Quyết định của Hội đồng Bảo an rất quan trọng đối với Mỹ vì nó trao cho kế hoạch hòa bình của ông Trump một khuôn khổ có tính hợp pháp quốc tế, đáp ứng yêu cầu tối thiểu từ những quốc gia mà Mỹ muốn họ cùng tham gia vào nỗ lực hòa bình.

Cấp bách nhất lúc này là kế hoạch thành lập ISF, lực lượng giám sát an ninh mà Israel coi là điều kiện tiên quyết để rút toàn bộ quân khỏi Gaza. Lực lượng này sẽ hình thành từ các binh sĩ được một số quốc gia thành viên LHQ đóng góp, tương tự lực lượng gìn giữ hòa bình.

Một điều kiện quan trọng đối với những quốc gia được yêu cầu góp quân cho ISF là họ cần biết trước rằng liệu binh sĩ của họ có được yêu cầu giải giáp Hamas hay không. Họ cũng muốn biết cách thức thực hiện, nếu những tay súng này không muốn buông vũ khí.

Người phụ nữ Gaza tại đống đổ nát của bệnh viện Al-Shifa hồi tháng 4/2024. Ảnh: AFP

Cả Azerbaijan và Các tiểu vương quốc Arab Thống nhất, hai quốc gia từng được coi là thành viên tiềm năng nhất góp quân cho ISF, đã phát tín hiệu rằng họ sẽ không tham gia vì lo sợ nguy cơ binh sĩ của họ phải giao chiến với Hamas.

Và Hamas đã thể hiện rõ rằng họ sẽ không giúp tiến trình trên trở nên dễ dàng hơn. Nhóm hôm 18/11 bác bỏ nghị quyết của Liên Hợp Quốc, tuyên bố rằng việc ISF tham gia giải giáp Hamas sẽ biến lực lượng này thành "một bên tham gia xung đột nhân danh Israel".

Một yếu tố quan trọng khác chưa được đề cập trong cả kế hoạch của Tổng thống Trump và nghị quyết từ Liên Hợp Quốc, đó là việc Palestine không có tiếng nói nào vào cả quá trình. Thủ tướng Israel Benjamin Netanyahu đã bác bỏ ý tưởng về việc Chính quyền Palestine (PA), đang quản lý Bờ Tây, tiếp quản Gaza, mặc dù PA từng quản lý khu vực cho đến khi Hamas trỗi dậy năm 2007.

Nghị quyết của Liên Hợp Quốc có đề cập đến triển vọng về một "con đường dẫn đến quyền tự quyết và thành lập nhà nước Palestine" cùng một vai trò tiềm năng cho PA, nhưng chỉ sau khi họ hoàn thành chương trình cải cách mà đến nay vẫn chưa được xác định rõ ràng.

Đại sứ Israel tại Liên Hợp Quốc Danny Danon hôm 18/11 nói trong một chương trình phát thanh rằng điều kiện trên chỉ là thứ được đặt ra để người Palestine không bao giờ có thể thực hiện thành công.

"Nếu trong tương lai người dân Gaza thay đổi hoàn toàn và trở thành những người tìm kiếm hòa bình, Israel có thể ngồi lại và đối thoại với họ. Nghị quyết này không có ý nghĩa", ông nói.

Mặt khác, hiện cũng chưa rõ ràng về việc các quốc gia Arab có chấp nhận gửi quân đến Gaza hay không nếu họ không nhận được lời mời từ PA, dù đã có nghị quyết từ Liên Hợp Quốc. Những nước này lo sợ bị xem là đứng về phía Israel trong một chiến dịch chiếm đóng quân sự vào Gaza.

Về phần Israel, nghị quyết đã quốc tế hóa cuộc xung đột theo một cách mới và hạn chế các lựa chọn hành động của nước này ở Gaza. Ví dụ, nếu binh lính Ai Cập đóng quân bên trong Gaza, Israel chắc chắn sẽ phải cân nhắc đến nguy cơ thương vong của họ khi muốn thực hiện chiến dịch tập kích hay tấn công tại khu vực.

Vấn đề giải giáp Gaza lâu nay vẫn luôn là một thách thức khó khăn. Nó bế tắc đến mức Mỹ đã lên kế hoạch cho tình huống mà ở đó, Hamas vẫn giữ quyền kiểm soát nửa phía tây Gaza và tiếp tục được vũ trang, còn Israel sẽ bắt đầu tái thiết ở phía đông, ngăn cách nhau bằng vùng đệm.

"Giải giáp Hamas là cả một quá trình lâu dài", Nimrod Novik, nhà đàm phán hòa bình kỳ cựu của Israel, cho hay. "Nếu Israel không tiếp tục rút quân, dù là hạn chế, không có ISF và không có nỗ lực tái thiết, giải pháp tạm thời cho Hamas tiếp tục vũ trang sẽ trở thành vĩnh viễn".

Các binh sĩ Mỹ và Israel tập hợp tại Trung tâm Điều phối Dân sự - Quân sự ở Kiryat Gat, nơi có nhiệm vụ lập kế hoạch tương lai cho Dải Gaza. Ảnh: Reuters

Theo ông, rủi ro nằm ở việc cả Israel lẫn Hamas đều đang kiểm soát một nửa Dải Gaza và nếu không bên nào chịu nhượng bộ, chỉ cần những cuộc đụng độ nhỏ cũng có thể thổi bùng xung đột quy mô lớn.

Những người ủng hộ giải pháp hai nhà nước cho cuộc xung đột đã hoan nghênh cách chính quyền Trump gây áp lực lên Thủ tướng Netanyahu để đạt lệnh ngừng bắn ở Gaza.

Nhưng điều đó cũng gây thất vọng vì họ coi đây là bằng chứng cho thấy Mỹ đã thụ động thế nào trong việc giải quyết những tranh chấp ở khu vực Bờ Tây, nơi những người định cư Do Thái gần đây bị cáo buộc cướp bóc, chèn ép cộng đồng Palestine mà không bị trừng phạt.

Nadav Tamir, quan chức cấp cao tại J Street, nhóm vận động hành lang theo đường lối tự do của Mỹ ủng hộ Israel, cho biết ông ước rằng chính quyền Trump sẽ áp dụng cách tiếp cận cứng rắn và quyết đoán đối với chính quyền Thủ tướng Netanyahu trong tất cả các tương tác với Palestine.

Ông muốn Mỹ lập một sở chỉ huy ở Bờ Tây, tương tự cách chính quyền Trump thiết lập trung tâm điều hành cho Gaza ở miền nam Israel và muốn Mỹ, chứ không phải Israel, sẽ quyết định khi nào PA hoàn thành nỗ lực cải cách chính trị.

Nếu chính quyền Mỹ quyết đoán với Israel về vấn đề Bờ Tây như đã làm ở Gaza, "đó có thể là bước ngoặt lớn cho khu vực", Tamir nói.

Tại Gaza, nghị quyết của Liên Hợp Quốc được đón nhận với một tâm lý lạc quan dè dặt. Rajab Abu Tawahina, 35 tuổi, người cha ba con ở Khan Younis, cho biết anh xem những động thái can thiệp tiềm năng từ quốc tế là cơ hội để có được cuộc sống tốt đẹp hơn, dù không chắc chắn.

"Nếu kế hoạch này mang lại chút ổn định nào đó, nếu nó cuối cùng có thể giúp chúng tôi tái thiết cuộc sống, chúng tôi hoàn toàn hoan nghênh", Abu Tawahina, nhà vật lý trị liệu đang làm tài xế xe tải, cho biết. "Nhưng chúng tôi đã học được cách chờ đợi và quan sát, bởi vì những lời hứa suông thì chưa đủ".

Vũ Hoàng (Theo AP, AFP, Reuters)