Núi lửa 'chết' ở Iran bất ngờ phồng lên, khoa học sững sờ

Một nghiên cứu vừa công bố trên tạp chí Geophysical Research Letters cho thấy khu vực gần đỉnh núi lửa Taftan ở miền nam Iran, sát biên giới Pakistan, đã "phồng" lên khoảng 9cm chỉ trong 10 tháng, từ tháng 7-2023 đến tháng 5-2024. Hiện tượng này vẫn chưa hạ xuống, cho thấy khí và áp lực đang tích tụ bên dưới lớp vỏ núi lửa.

Theo tiến sĩ Pablo González, nhà núi lửa học thuộc Viện Sản phẩm tự nhiên và Nông sinh học (IPNA-CSIC, Tây Ban Nha), phát hiện này là lời cảnh báo rằng Taftan không còn hoàn toàn "ngủ yên". 

"Các núi lửa được xem là đã tắt nếu không phun trào trong thời kỳ Holocen, tức hơn 11.700 năm qua. Nhưng với hoạt động gần đây, Taftan có thể chỉ là núi lửa tạm ngủ", ông nói.

Taftan cao 3.940m, nằm giữa dãy núi hình thành do sự hút chìm của mảng đại dương Ả Rập xuống lục địa Á - Âu. Ngọn núi này chưa từng được ghi nhận phun trào trong lịch sử loài người, song vẫn duy trì hệ thống thủy nhiệt hoạt động mạnh và nhiều lỗ thoát khí sulfur nồng nặc.

Câu chuyện khởi đầu từ năm 2020, khi Mohammadhossein Mohammadnia, nghiên cứu sinh làm việc cùng tiến sĩ González, rà soát ảnh vệ tinh và không phát hiện điều gì khác thường. Nhưng đến năm 2023, người dân địa phương bắt đầu chia sẻ trên mạng xã hội rằng khí nóng và mùi lưu huỳnh từ Taftan có thể cảm nhận được dù tận thành phố Khash, cách đó hơn 50km.

Tò mò trước hiện tượng này, nhóm nghiên cứu đã sử dụng ảnh radar của vệ tinh Sentinel-1 (ESA), vốn có khả năng đo đạc biến dạng bề mặt Trái đất với độ chính xác cao. Kết quả cho thấy mặt đất quanh đỉnh núi dâng lên nhẹ, biểu hiện rõ ràng của áp lực tăng bên trong. Phân tích sâu hơn chỉ ra khu vực gây phồng nằm ở độ sâu 490 - 630m, trong khi túi magma chính nằm sâu khoảng 3,5km.

Nguyên nhân chính xác vẫn chưa thể xác định. Tuy nhiên, theo các nhà khoa học, hiện tượng này có thể do sự thay đổi trong hệ thống thủy nhiệt dưới lòng đất khiến khí tích tụ, hoặc do một lượng nhỏ magma di chuyển lên cao, cho phép khí thoát ra và gây nở phồng các khe đá.

Tiến sĩ González khẳng định chưa có dấu hiệu cho thấy một vụ phun trào sắp xảy ra, song ông nhấn mạnh "đây là tín hiệu cảnh báo quan trọng để các cơ quan chức năng tại Iran bắt đầu theo dõi sát hơn hoạt động của Taftan".

"Chúng tôi không muốn gây hoang mang. Đây là lời nhắc nhở rằng Trái đất không bao giờ hoàn toàn tĩnh lặng. Ngay cả những ngọn núi tưởng như đã ngủ yên suốt hàng trăm nghìn năm vẫn có thể cựa mình bất cứ lúc nào", ông nói thêm.

Phát hiện này không chỉ khiến giới khoa học xem lại cách định nghĩa một ngọn núi lửa "đã chết", mà còn mở ra hướng nghiên cứu mới về các hoạt động địa chất tiềm ẩn dưới những khu vực tưởng chừng an toàn. 

Việc giám sát, thu thập dữ liệu khí và biến dạng mặt đất trong thời gian tới sẽ giúp các nhà địa chất hiểu rõ hơn cơ chế "thức dậy" của núi lửa cổ đại, đồng thời tăng khả năng dự báo rủi ro tự nhiên cho cộng đồng dân cư xung quanh.