Ghép tạng có giúp con người trường sinh bất lão?

Trong những năm gần đây, y học thế giới liên tục ghi nhận các bước tiến mới trong lĩnh vực ghép tạng. Chỉ mới đây, các nhà khoa học đã phát hiện một "công tắc phân tử" có thể giảm biến chứng phổ biến ở ca ghép gan, giúp cơ quan được cấy ghép tồn tại lâu hơn. 

Từ những thành tựu này, một số người nuôi hy vọng rằng thay mới các cơ quan trong cơ thể có thể giúp con người kéo dài tuổi xuân, thậm chí đạt tới "trường sinh bất lão". Khoa học nói gì về điều này?

Giấc mơ "đổi bộ phận để trẻ lại": Từ thí nghiệm đến huyền thoại

Ý tưởng về việc thay thế cơ quan để duy trì tuổi trẻ không mới. Từ đầu thế kỷ 20, giới thượng lưu châu Âu từng theo đuổi "liệu pháp khỉ", cấy ghép tuyến sinh dục của khỉ với hy vọng tăng cường sinh lực và kéo dài tuổi thọ.

Một thế kỷ sau, giấc mơ ấy sống lại dưới hình thức mới: truyền máu từ người trẻ sang người già. Các nhà đầu tư công nghệ và những người tự xưng là "biohacker" như Bryan Johnson quảng bá các phương pháp truyền huyết tương giàu tiểu cầu hoặc "máu trẻ" để tái tạo cơ thể.

Cơ sở khoa học của những thử nghiệm này đến từ các nghiên cứu parabiosis trên chuột, khi hệ tuần hoàn của chuột già và chuột non được nối liền, chuột già tạm thời có cải thiện về cơ bắp và trí nhớ. Nhưng khi áp dụng lên người, kết quả không khả quan.

Các thử nghiệm lâm sàng về truyền máu trẻ không cho thấy tác dụng chống lão hóa đáng kể. Thậm chí, Cơ quan Quản lý Thực phẩm và Dược phẩm Mỹ (FDA) đã cảnh báo rằng các liệu pháp này "chưa được chứng minh và có thể gây hại".

Dù vậy, viễn cảnh "đóng chai tuổi trẻ" để bán vẫn ám ảnh con người, phản ánh khát vọng vượt qua giới hạn sinh học của chính mình.

Ghép tạng cứu người, nhưng không thể "đặt lại" đồng hồ sinh học

Trong thực tế y học, ghép tạng là một trong những thành tựu lớn nhất giúp hàng triệu người thoát khỏi cửa tử. Khi tim, gan hoặc thận suy kiệt, cơ quan hiến tặng là cơ hội duy nhất để sống sót.

Các cơ quan này được chọn lọc, xét nghiệm mô và vi rút nghiêm ngặt để đảm bảo tương thích cao nhất. Tuy nhiên, thách thức lớn nhất lại đến từ chính cơ thể người nhận: hệ miễn dịch.

Vì coi cơ quan ghép là vật thể "lạ", hệ miễn dịch sẽ tấn công và phá hủy nó trong vài tuần, trừ khi người bệnh dùng thuốc ức chế miễn dịch suốt đời. Các thuốc này giúp cơ thể chấp nhận tạng ghép, nhưng cũng làm người bệnh dễ nhiễm trùng, dễ mắc ung thư và gặp nhiều biến chứng khác.

Theo thời gian, hệ miễn dịch vẫn tấn công âm thầm, gây viêm, xơ hóa và thải ghép mạn tính. Ngay cả khi được chăm sóc tốt nhất, việc duy trì một cơ quan "ngoại lai" vẫn là cuộc chiến lâu dài và mệt mỏi.

Đặc biệt, ở người cao tuổi, nguy cơ thất bại sau ghép tăng cao: miễn dịch yếu, khả năng tái tạo mô kém và viêm nền cao khiến quá trình hồi phục khó khăn hơn.

Các nghiên cứu cho thấy tỉ lệ sống sau ghép đa cơ quan ở người lớn tuổi giảm rõ rệt, bởi cơ thể không còn đủ sức thích nghi.

Tóm lại, ghép tạng có thể kéo dài sự sống, nhưng không thể làm trẻ lại cơ thể. Phẫu thuật lớn, thuốc suốt đời và căng thẳng sinh lý khiến việc "nâng cấp cơ thể" bằng cấy ghép trở nên bất khả.

Khi sự khan hiếm đặt ra bài toán đạo đức

Nguồn nội tạng hiến tặng luôn thiếu hụt nghiêm trọng. Ở hầu hết các quốc gia, danh sách chờ ghép tạng kéo dài nhiều năm, trong khi số lượng người hiến lại quá ít. Điều này dẫn đến thị trường đen buôn bán nội tạng, khai thác những người nghèo ở các nước kém phát triển để phục vụ nhu cầu của người giàu.

Không chỉ gây tranh cãi về đạo đức, sự khan hiếm ấy còn ảnh hưởng đến chính hướng đi của nghiên cứu y học. Các nhà khoa học đã thử nghiệm cấy ghép dị chủng, cấy ghép nội tạng động vật (như heo) vào người, và cả nuôi cấy cơ quan trong phòng thí nghiệm. 

Tuy nhiên, hầu hết các ca thử nghiệm đều thất bại sau vài ngày vì thải ghép, còn việc tạo ra cơ quan người hoàn chỉnh trong ống nghiệm vẫn là mục tiêu xa vời.

Điều đó đặt ra câu hỏi: nếu có một quả tim khỏe mạnh, ai sẽ được ghép, một em bé đang hấp hối hay một người già muốn kéo dài tuổi thọ?

Nguyên tắc cốt lõi của y học ghép tạng là ưu tiên người có khả năng sống lâu và có chất lượng sống tốt nhất. Dùng nguồn hiến quý giá cho mục đích "chống lão hóa" không chỉ phi đạo đức mà còn đe dọa lòng tin của xã hội với hệ thống hiến ghép.

Giới hạn cuối cùng của y học: Bộ não con người

Không phải cơ quan nào cũng có thể thay thế. Bộ não, nơi lưu giữ ký ức, cảm xúc và bản ngã, vẫn là cơ quan duy nhất chưa thể cấy ghép hay tái tạo.

Não người lão hóa theo thời gian với hàng loạt biến đổi: giảm trí nhớ, suy giảm nhận thức, thoái hóa thần kinh.

Khác với tim hay gan, não không thể được thay thế mà vẫn giữ nguyên con người bên trong nó. Dù khoa học có thể thay toàn bộ các cơ quan khác, việc "đổi não" vẫn đồng nghĩa với đánh mất chính bản thân.

Do đó, giấc mơ trường sinh bất lão nhờ ghép tạng không phải là biên giới tiếp theo của y học, mà là một tấm gương phản chiếu khát vọng vượt qua số phận của con người, khát vọng sống, chống lại quy luật thời gian, nhưng cũng nhắc ta chấp nhận sự hữu hạn như một phần tự nhiên của kiếp người.