Crimea - nút thắt khó gỡ trong hòa đàm Nga - Ukraine

Đàm phán hòa bình Nga - Ukraine gần như bế tắc bất chấp nỗ lực thúc đẩy của ông Trump, trong đó nút thắt lớn nhất là vấn đề chủ quyền của bán đảo Crimea.

Tổng thống Mỹ Donald Trump gần đây ngày càng thất vọng khi tiến trình đàm phán chấm dứt chiến sự Nga - Ukraine bị đình trệ, bất chấp những nỗ lực thúc ép, đe dọa của ông.

Tuần trước, ông bày tỏ đồng tình với tuyên bố của Ngoại trưởng Mỹ Marco Rubio rằng Washington sẽ rút khỏi nỗ lực chấm dứt xung đột ở Ukraine nếu không có tiến bộ đáng kể về thỏa thuận hòa bình trong những ngày tới.

Nhưng đến ngày 23/4, Ngoại trưởng Rubio và đặc phái viên Mỹ Steve Witkoff đã quyết định không dự hội nghị với các đồng minh châu Âu tại London, Anh về đàm phán hòa bình cho Ukraine, cho rằng Kiev chưa sẵn sàng chấp nhận đề xuất do Washington đưa ra.

Ông Trump sau đó thể hiện nỗi tức giận, đổ lỗi cho Tổng thổng Ukraine Volodymyr Zelensky vì không chấp nhận kế hoạch hòa bình, cho rằng bình luận của người đồng cấp Ukraine về bán đảo Crimea đã "gây hại" cho tiến trình hòa đàm.

Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelensky trong một cuộc họp báo ở Kiev hôm 17/4. Ảnh: AP

Sự việc diễn ra sau khi ông Zelensky phản đối đề xuất từ phía Mỹ về thỏa thuận hòa bình mà trong đó, Washington sẽ công nhận chủ quyền của Moskva đối với Crimea, bán đảo Nga sáp nhập sau cuộc trưng cầu dân ý năm 2014.

"Không có gì để bàn cãi cả" ông Zelensky khẳng định, đề cập tới bán đảo Crimea. "Điều đó vi phạm hiến pháp của chúng tôi. Đó là lãnh thổ của chúng tôi, lãnh thổ Ukraine".

Đáp lại bình luận trên, Tổng thống Trump tuyên bố trên mạng xã hội rằng lãnh đạo Ukraine đang "kích động" và điều này chỉ khiến việc giải quyết xung đột thêm phần khó khăn.

Theo ông Trump, Ukraine "đã mất Crimea" từ nhiều năm trước, dưới thời Obama và vấn đề chủ quyền của bán đảo này "hiện thậm chí không còn được thảo luận".

Ông Zelensky phản ứng lại bằng cách đăng tuyên bố của ngoại trưởng Mỹ năm 2018, dưới nhiệm kỳ thứ nhất của ông Trump, với nội dung "Mỹ phản đối việc Nga sáp nhập Crimea và cam kết duy trì chính sách này cho đến khi Ukraine khôi phục toàn vẹn lãnh thổ".

"Cảm xúc đã dâng cao vào hôm nay", ông Zelensky viết. "Phía Mỹ đã chia sẻ quan điểm của họ. Ukraine và các nước châu Âu khác cũng đã trình bày ý kiến đóng góp riêng. Chúng tôi hy vọng nỗ lực này sẽ dẫn tới một nền hòa bình lâu dài".

Bất đồng mới nhất giữa Tổng thống Trump - Zelensky là bằng chứng cho thấy thách thức với nỗ lực chấm dứt xung đột ở Ukraine lớn như thế nào và một trong những nút thắt lớn nhất nằm ở Crimea.

Tổng thống Zelensky (trái) và Tổng thống Trump tại Nhà Trắng hôm 28/2. Ảnh: AFP

Nga tuyên bố sáp nhập bán đảo Crimea sau cuộc trưng cầu dân ý năm 2014, bất chấp phản đối từ Ukraine. Mỹ và 99 quốc gia từng bỏ phiếu ủng hộ một nghị quyết tại Đại hội đồng Liên Hợp Quốc tuyên bố rằng động thái sáp nhập của Nga là bất hợp pháp.

Đề xuất hòa bình được Mỹ công bố hồi tuần trước cho phép Nga giữ lại hầu hết lãnh thổ mà họ đã kiểm soát trong hơn một thập kỷ xung đột với Ukraine để đổi lấy việc đóng băng chiến sự. Bên cạnh đó, Mỹ sẽ công nhận tính hợp pháp của việc Nga sáp nhập Crimea và Ukraine phải từ bỏ tham vọng gia nhập NATO.

Tài liệu dài hai trang không đưa ra tuyên bố rõ ràng nào về hỗ trợ quân sự trong tương lai của Mỹ cho Ukraine nếu Nga phát động tấn công một lần nữa.

Tổng thống Zelensky lập tức lên tiếng phản đối, bởi Ukraine luôn coi chủ quyền với Crimea là "lằn ranh đỏ" không thể nhân nhượng trong xung đột hiện nay. Ông từng tuyên bố chiến sự chỉ có thể kết thúc khi Crimea trở về với Ukraine, trong khi Nga cũng khẳng định không bao giờ từ bỏ bán đảo này.

Stefan Wolff, giáo sư về an ninh quốc tế tại Đại học Birmingham, Anh, cho hay việc chính quyền Trump công nhận động thái sáp nhập Crimea của Nga sẽ đi ngược lại các cam kết trước đây của họ, làm suy giảm uy tín của Washington với các đồng minh.

Tuyên bố Crimea được chính quyền Tổng thống Trump nhiệm kỳ đầu tiên thông qua năm 2018 đã khẳng định lập trường phản đối việc Nga sáp nhập Crimea. Việc Tổng thống Trump đảo ngược chính sách của mình trước đây có vẻ giống như hành động thỏa hiệp trước các yêu cầu từ Nga hơn là một chiến thuật đàm phán, giới chuyên gia nhận định.

Điều đó có thể buộc các nước châu Âu phải lên tiếng, bởi việc chấp nhận một thỏa thuận như vậy sẽ khiến hình ảnh của châu Âu bị suy yếu nghiêm trọng.

"Họ có thể phản ứng bằng cách đẩy mạnh hỗ trợ quân sự cho Ukraine, triển khai quân ở thực địa dưới một số hình thức hoặc quan trọng nhất là tịch thu 300 tỷ USD tài sản bị đóng băng của Nga và chuyển chúng vào quỹ bồi thường cho Ukraine", Gasch Burnett, chuyên gia cấp cao về an ninh tại Sáng kiến Chiến lược Dân chủ, tổ chức nghiên cứu có trụ sở tại Berlin, Đức, nói.

Gasch Burnett nhận định việc công nhận quyền kiểm soát của Nga với Crimea sẽ "mở ra vô số vấn đề liên quan đến mọi loại xung đột tiềm tàng trên toàn cầu". Động thái này có thể châm ngòi cho một hiệu ứng dây chuyền, khi Mỹ đối mặt với những nỗ lực sáp nhập tương tự trên thế giới, như Morocco với Tây Sahara, Rwanda với miền đông Cộng hòa Dân chủ Congo (DRC) và Sudan hay Nam Sudan với lãnh thổ Abyei.

"Những nước này có thể cảm thấy được khích lệ từ động thái của Mỹ", ông nói, song thêm rằng điều đó không có nghĩa họ sẽ thành công với kế hoạch của mình.

Theo chuyên gia này, việc chính quyền Trump nêu ý tưởng vừa công nhận Crimea thuộc Nga vừa ngăn Ukraine gia nhập NATO "thực sự vô lý".

"Vấn đề có thể sẽ khác nếu Mỹ đề nghị chấp thuận việc Nga sáp nhập bán đảo Crimea nhưng đổi lại Ukraine vẫn được quyền gia nhập NATO. Như vậy, ít nhất chúng ta vẫn còn có một cuộc đàm phán thực sự", ông nói. "Mỹ hiện tại không yêu cầu Nga phải từ bỏ bất cứ thứ gì".

Vị trí bán đảo Crimea. Đồ họa: ISW

"Tất cả cây gậy đều dành cho Ukraine và cà rốt thì dành riêng cho Tổng thống Putin", nghị sĩ Ukraine Oleksandr Merezhko nói. "Và kết quả là Tổng thống Trump sẽ trông thực sự yếu đuối, chắc chắn không phải một người mạnh mẽ, tuyệt vời".

Nga chưa lên tiếng về tuyên bố của ông Trump về vấn đề Crimea, nhưng Điện Kremlin trước đó bày tỏ "hài lòng" với lập trường của Tổng thống Mỹ về việc loại trừ khả năng Ukraine gia nhập NATO, cho rằng điều này cũng phù hợp với lập trường của Nga.

Điện Kremlin ngày 23/4 cho hay Moskva không coi áp lực ngày càng tăng từ Washington về thỏa thuận hòa bình như một loại tối hậu thư. "Chúng tôi đang tiếp tục đối thoại, nhưng tất nhiên còn tồn tại nhiều vấn đề liên quan tới nỗ lực này cần được giải quyết. Các bên cần thu hẹp những bất đồng trong lập trường của mình", người phát ngôn Điện Kremlin Dmitry Peskov nói.

Việc sáp nhập bán đảo Crimea được coi là một thành tựu quan trọng của Tổng thống Putin. Ông đã nhiều lần khẳng định rằng sẽ không dung thứ bất kỳ nỗ lực nào của Ukraine nhằm giành lại bán đảo này, thậm chí tuyên bố sẵn sàng sử dụng vũ khí hạt nhân để bảo vệ "toàn vẹn lãnh thổ".

Về phía Ukraine, đa phần người dân nước này không chấp nhận việc Nga sáp nhập bán đảo Crimea. Do đó, việc đồng ý với đề xuất từ Mỹ chắc chắn không thể là lựa chọn với bất kỳ ai trong giới lãnh đạo Ukraine, giới phân tích đánh giá.

"Việc công nhận Crimea thuộc Nga đi ngược với lập trường chính thức của Ukraine rằng đây là lằn ranh đỏ và sẽ không bao giờ được người dân chấp nhận", nghị sĩ Ukraine Halyna Yanchenko nói.

Vũ Hoàng (Theo WSJ, AFP, Reuters, Kyiv Independent)