Bằng chứng giải oan gần 3.000 năm cho mỹ nhân Bao Tự

Trung QuốcDữ liệu về khí hậu tự nhiên cho thấy triều đại Tây Chu diệt vong do biến đổi khí hậu, không phải vì hồng nhan họa thủy Bao Tự.

Bao Tự, vương hậu thứ hai của Chu U Vương (800-771 TCN), theo sử sách là một mỹ nhân quyến rũ nhưng trái tim lạnh lùng, không bao giờ cười. Để mỹ nhân cười, Chu U Vương đã nghe theo nịnh thần, đốt lửa trên tháp dầu (tín hiệu gọi chư hầu đến cứu viện khi có giặc), chỉ để xem chư hầu chạy đến ứng cứu.

Chư hầu chạy tới kinh đô, nhưng không thấy kẻ địch đâu. Bao Tự được Chu U Vương dẫn lên đài cao ngắm nhìn khung cảnh ấy liền bật cười. Sau này, thỉnh thoảng Chu U Vương lại cho đốt lửa tháp dầu để trêu đùa chư hầu, mua vui cho Bao Tự.

Tới lúc bộ lạc Khuyển Nhung ở phương bắc tràn vào đánh chiếm kinh thành, Chu U Vương hoảng sợ cho đốt lửa báo hiệu, nhưng lúc này không còn ai tới ứng cứu nữa.

Kinh đô sụp đổ, Chu U Cơ chạy trốn, mang theo Bao Tự và con trai là thái tử Bá Phục nhưng bị quân Khuyển Nhung đuổi theo giết chết, triều đại Tây Chu (1045-771 TCN) diệt vong.

Tranh minh họa Chu U Vương và Bao tự đứng trên đài cao, thích thú khi nhìn cảnh chư hầu đem quân tới ứng cứu vì báo động giả. Ảnh: Sina

Sau gần 3.000 năm, câu chuyện được lưu giữ trong văn học Trung Quốc dưới điển tích Phóng hỏa hí chư hầu và trở thành bài học đạo đức về hồng nhan họa thủy đã hủy hoại cả một vương quốc.

Sử ký Tư Mã Thiên mô tả Bao Tự là người lạnh nhạt, thờ ơ. Đoạn mô tả về nàng trong Kinh Thi viết: "Triều đại nhà Chu huy hoàng. Bao Tự đã phá hỏng tất cả!"

Tuy nhiên, một nghiên cứu khoa học công bố trên tạp chí Communications Earth & Environment hồi tháng 10 đã giải oan cho Bao Tự và có thể khiến các nhà sử học phải viết lại câu chuyện về nàng.

Các nhà khoa học Viện Địa chất và Địa Vật Lý, thuộc Viện Hàn lâm Khoa học Trung Quốc, đã phân tích dữ liệu về măng đá trong các hang động ở vùng đông bắc và đông nam Trung Quốc trong các giai đoạn quan trọng từ năm 1000 tới 550 trước Công nguyên và kết luận, sự sụp đổ của Tây Chu là do biến đổi khí hậu.

Măng đá là trầm tích đá vôi mọc lên từ sàn hang động, có hình giống như búp măng mới nhú. Khi nước thấm qua đá vôi sẽ lưu lại dấu vết hóa học của mưa, nhiệt độ và hạn hán, tạo nên kho dữ liệu tự nhiên về Trái Đất trong hàng nghìn năm.

Theo các nhà khoa học Trung Quốc, từ năm 820 tới 700 trước Công nguyên, một sự kiện khí hậu lớn có tên "sự kiện 2.8 ka" đã diễn ra ở bắc bán cầu. Nhiệt độ toàn cầu khi đó giảm khoảng 0,8 độ C. Sự thay đổi này đã ảnh hưởng nghiêm trọng tới miền bắc Trung Quốc, gây hạn hán nghiêm trọng làm đất đai khô cằn.

Dữ liệu từ măng đá cho thấy mực nước ngầm sông Hoàng Hà giảm ba mét, biến khu vực đồng bằng màu mỡ thành hoang mạc. Ở miền nam, tình hình ngược lại. Mưa như trút và lũ lụt hoành hành ở khu vực đông nam dẫn tới mất mùa, dịch bệnh.

Đất đai khô cằn khiến các bộ lạc du mục phương bắc như Khuyển Nhung, những người sống dựa vào chăn thả gia súc và đồng cỏ theo mùa, buộc phải di cư về phía nam để sống sót. Cuộc di cư dẫn tới xung đột với Tây Chu, quốc gia đang suy yếu do bất ổn nội bộ và thiên tai mất mùa.

Việc chư hầu không phản ứng trước ngọn lửa thắp trên tháp dầu có thể không phải vì trò đùa của Chu U Vương, mà vì đất nước đã tan rã. Theo phân tích niên đại carbon phóng xạ từ hàng trăm khu định cư thời cổ đại, các nhà khoa học tìm thấy mô hình di cư của con người.

Trước cuộc khủng hoảng khí hậu, đa số cư dân sống gần Cảo Kinh, kinh đô nhà Chu ở phía tây, nay là thành phố Tây An, tỉnh Thiểm Tây. Nhưng trong suốt 120 năm khủng hoảng khí hậu, các điểm dân cư ở phía bắc suy giảm dần và phân tán; còn dân số tăng vọt ở đồng bằng sông Dương Tử phía nam, vùng đất đai màu mỡ cách xa nơi hạn hán. Sau khủng hoảng, khu vực sông Dương Tử trở thành cường quốc mới của nền văn minh Trung Quốc cho đến tận ngày nay.

Yao Yufei, phó giáo sư khoa Ngôn ngữ và Văn học Trung Quốc, Đại học Hồ Nam, cho biết sự sụp đổ của triều đại Tây Chu là sự kiện quan trọng trong lịch sử Trung Quốc cổ đại mà theo sử sách lâu nay, Bao Tự là người chịu trách nhiệm cho sự sụp đổ này.

Trong nhiều thế kỷ, xã hội thường đổ lỗi cho phụ nữ về những thảm họa bắt nguồn từ chính trị, kinh tế hoặc môi trường, từ Helen Thành Troy tới Nữ hoàng Ai Cập Cleopatra hay nàng Eva ăn trái cấm. Khi nền văn minh sụp đổ, người phụ nữ xinh đẹp thường trở thành "vật tế thần".

"Điển tích Phóng hỏa hí chư hầu vẫn đáng được lưu giữ", bà Yao nói. "Nhưng căn cứ lịch sử của câu chuyện đã lung lay và không thể làm bằng chứng theo nghĩa đen".

Hồng Hạnh (Theo SCMP, Sina)